Korzenie – Broszkowscy na Mazowszu
Według dostępnych i udokumentowanych źródeł historycznych, najdawniejszych korzeni rodziny Broszkowskich należy szukać na Mazowszu w XIII wieku.
Tak oto w latach 1262-70, w czasach, gdy po śmierci Siemowita I regentką Mazowsza jest wdowa po nim księżna Perejesława, nobile pruscy (Prusowie) wraz z rodzinami, poddanymi i dobytkiem uciekają z ziem pruskich, opanowywanych przez Krzyżaków, na sąsiednie Mazowsze (Księstwo Mazowieckie). Tu zapewne przyjmują chrzest, składają hołd władzy książęcej, otrzymują do zagospodarowania działy ziemi z obowiązkiem służby wojskowej na ustalonych wcześniej warunkach, i zasilają szeregi rycerstwa mazowieckiego.
Terenem nowego osadnictwa były między innymi dzisiejsze Słubice (obecnie w powiecie sochaczewskim). Prusowie otrzymali tu ogromne nadania. Inną nazwą herbu Prus jest „Słubica”. Miejsca te były dość oddalone od granicy Mazowsza z państwem krzyżackim, co zapewniało niezbędne bezpieczeństwo przed zemstą Krzyżaków.
Wisła na Mazowszu (fot. Maciej Margas)
Osadnicy owi, objęci wspólnym prawem czyli przywilejem książęcym, tworzą ród heraldyczny Prusów.
Ponieważ wiemy, że w pierwszej połowie XIV w. możnemu nobilowi z tegoż rodu Prusów przekazana została włość leśna Broszkowo pod Liwem, należy przypuszczać, że w grupie przybyszów z Prus znajdował się nieznany nam jeszcze z imienia przodek wszystkich tych, którzy będą się wkrótce pisać z Broszkowa, a nieco później przyjmą nazwisko Broszkowski, a po drugie, że przynależność do stanu szlacheckiego, czy w owym czasie raczej rycerskiego, jeszcze w Prusach – sięga być może wieku XII.
Stawy rybne w Broszkowie (fot. Kilo Alpha)
Z dokumentów znajdujących się w Instytucie Historii PAN w Warszawie, dowiadujemy się, że w roku 1428 Nicolaus de Broskovo cum Preythor, Anna, Dorothea et Margarita, pueris, totas porciones in B. prope Lyw in Czirn. distr. vendidit nobili Seminy de Blisnye pro 100 sexag. com. mon. A więc pojawia się tu Mikołaj z Broszkowa, który wraz z dziećmi, sprzedaje szlachcicowi Siemionowi z Bliznego swoje udziały w Broszkowie za pokaźną kwotę 100 kop groszy praskich.
Dokument ten zawiera szereg interesujących informacji. Po pierwsze Mikołaj, mając dzieci na tyle duże, że uczestniczą w akcie prawnym, urodzony jest z pewnością jeszcze w XIV wieku. Po drugie, imię syna Preythor wskazuje na niewątpliwe pruskie pochodzenie – a zatem – można sądzić, że transakcja odbywa się w rodzinie (rodzie), a jej przedmiotem jest włość pozostająca we władaniu rodziny już od około stu lat. Dokument nie wymienia żony Mikołaja, a więc jest ona zapewne posiadaczką innych włości stanowiących jej wiano.
Sama postać Siemiona z Bliznego – nowego właściciela Broszkowa – nie jest nam nieznana. Z innych dostępnych źródeł wiemy, że Siemion jest synem możnego rycerza Piotra z Wierzuchowa, a dobra Wierzuchów były książęcym nadaniem dla Prusów. Piotr pozostawił trzech synów i pięć córek – wszyscy znani z imienia i wiadomo również jakie majątki im przypadły, ale to nie należy bezpośrednio do tematu. Siemion był drugim synem Piotra i w ramach działów rodzinnych otrzymał od ojca Blizne wraz z lasem przy granicy Babic oraz wieś Borakowo. Dziś Wieruchów, Blizne, Babice, Buraków to osiedla na terenie Warszawy, należące obecnie do dzielnicy Wola.
W tym czasie nazwisko Broszkowski jeszcze nie jest w użyciu, a właściciele Broszkowa, występują pod godłem rodu heraldycznego Prusów.
Widać, że Siemion z Broszkowa jest człowiekiem sukcesu.
W dalszych latach powiększa swój stan posiadania: w roku 1435 wykupuje od braci Jakusza i Piotra ze Świętochowa resztę udziałów w Broszkowie, a w roku 1443 od Tomasza Ciołka z Zalesia i jego brata Febrona kupuje posiadłość Siana, położoną na zachód od Broszkowa. Dziś Sionna w gminie Kazuń.
Można zatem przyjąć, że to Siemion z Bliznego, a następnie piszący się już z Broszkowa, miejsca jego nowej rezydencji, stał się protoplastą Broszkowskich.
W ciekawym dokumencie z roku 1476 czytamy: Nobilis Nicolaus de Sbroschkowo et ville eius Sbroschkowo et Wola Sbroschkowska cum adiacentiis in distr. Liwensi, cum incolis et kmethonibus in dictis villis residentibus liberatur [per Conradum ducem Mazovie ab omnibus laboribus castrorum novorum et fortaliciorum.
Dowiadujemy się zatem, że książę Mazowsza Konrad (Konrad III Rudy) zwalnia Mikołaja ze Sbroszkowa i jego wsie Sbroszkowo i Wola Sbroszkowska w powiecie liwskim, wraz z mieszkańcami i kmieciami zamieszkałymi w rzeczonych wsiach, od wszelkich prac przy budowie nowych zamków i fortyfikacji. Nawiasem mówiąc, w tym czasie nadal budowano zamek w Liwie. Budowę rozpoczął jeszcze w roku 1429 Janusz I książę warszawski, który w tym samym roku zmarł.
Tutaj, w nazwie Wola Sbroszkowska, po raz pierwszy spotykamy słowo Broszkowski.
Panowie na Broszkowie rozradzają się i uzyskują dobrą pozycję społeczną. Sprawują różne urzędy w rodzinnej ziemi Liwskiej i dbają o wykształcenie swoich synów. Trzech młodzieńców z Broszkowa jest w różnym czasie studentami uniwersytetu krakowskiego: w roku 1459 Mathias Nicolaus de Broskovo, w roku 1519 Georgius Stanislav de Broskovo, a w roku 1545 jego syn – Johannes Georgius czyli Jan Jerzy.
Broszkowo położone jest w parafii Niwiski. XVI-wieczna mapa Mazowsza podaje nazwę Niwiska, a sam współczesny nam Broszków leży na południowy zachód od Niwisk i na zachód od Siedlec – dziś przy międzynarodowej trasie E20 wiodącej do Terespola.
Na wspomnianej mapie, oprócz Broszkowa, znajdujemy takie oto nazwy: Gręzowo, Piróg-Broszkowo, Cisie-Broszkowo, Nowaki-Broszkowo. Wsie te powstały dzięki oddziaływaniu dworu w Broszkowie. Broszkowscy rozradzając się, inicjowali zatem akcję osadniczą, pełniąc zarazem misję cywilizacyjną. Cisie wzmiankowane jest już w roku 1524, Piróg (Pieróg) i Nowaki wymienione są w roku 1563. Nie ma już Woli Broszkowskiej, występującej we wcześniejszych dokumentach.
W XVI wieku jednym z najwybitniejszych przedstawicieli rodu jest Jerzy, który jest synem Stanisława, a prawdopodobnie wnukiem Mikołaja wymienionego w dokumencie z roku 1476. Jerzy, ożeniony z Margaretą córką Jakuba z Czerniejewa, ma z nią dwóch synów – wspomnianego Jana Jerzego i Kacpra.
W 1538 r. zostanie wybrany, spośród czterech kandydatów, sędzią liwskim; stanowisko zwolniło się wraz ze śmiercią N. Woysławskiego – Iudicatus Livensis Georgio Broszkowski un ex 4 electis per Mtem Regiam datus est per mortem N. Voyslawski. Jerzy był następnie podstarościm liwskim i poborcą podatków, posłem na Sejm, a sędzią ziemskim liwskim był do roku 1575.
Posłem na sejm był również jego syn Kacper, który był poborcą podatków, a w roku 1590 cześnikiem liwskim. Podobnie kilku innych Broszkowskich: w latach 1556 i 1557 Hieronim, a w r. 1609 Jan, który był podstarościm w latach 1608-1612.
W dokumentach czytamy również (Constit. fol. 903), że w roku 1609 Jan Broszkowski był podwojewodzym Liwskim.
W latach 1584-1620 Mikołaj Broszkowski był pisarzem ziemskim, zaś jego brat Melchior poborcą liwskim w r. 1609. W r. 1612 Samuel Broszkowski był stolnikiem liwskim. Piotr był podstarościm bielskim – żonaty z Heleną, 1580.
Wojciech był skarbnikiem liwskim i miał dzieci Macieja i Annę (żonę Serafina Grzybowskiego), która w roku 1618, kiedy Wojciech już nie żył, skwitowała brata z 3 000 zł, jako połowy swego posagu (l. Kon. 40 s. 563).
Ostatnim właścicielem Broszkowa był Kacper, który wraz z synami: Janem, podstarościm liwskim (1612 r.), Stanisławem i Bartłomiejem sprzedał Broszkowo w roku 1620.
Tutaj kończy się mazowiecka historia tej linii Broszkowskich, przedstawiciele której, byli ostatnimi właścicielami rodzinnego gniazda w Broszkowie.
Łabędzie na stawach w Broszkowie (fot. Radosław Wysocki)
I co dalej? Otóż wymienieni wyżej wyjechali na Wschód. Mazowsze było ogromnie przeludnione – mówiło się, że jest tam jeden chłop na trzy dwory – a ziemie marne. Rdzenna szlachta liwska stanowiła aż 20% ludności – z nielicznymi wyjątkami – nie miała większych majętności na terenie ziemi liwskiej. Największe majątki ziemskie należały do rodzin, które swe siedziby rodowe miały na innych ziemiach. Emigracja szlachty mazowieckiej na wschód była zjawiskiem wręcz powszechnym i jest nieźle udokumentowana. Mówi się, że na Kresy Wschodnie pchnął szlachtę król Stefan Batory. Tam czekały żyzne ziemie i tam wyrastały liczne fortuny. Po wcieleniu w 1569 r. Wołynia i Ukrainy do Korony, Rzeczpospolita popierała akcję przesiedlania się szlachty mazowieckiej.
Broszkowscy na Ukrainie. O Jakubie Broszkowskim, jego przodkach i potomkach więcej >>
Stawy w Broszkowie. Od 1984 r. są rezerwatem przyrody (fot. Radosław Wysocki)
Broszkowscy na Mazowszu po 1620 r.
W dalszych latach na Mazowszu spotykamy w dokumentach Broszkowskich, którzy posiadali inne włości. Tak więc:
Maciej Broszkowski – właściciel Nowaków i Rowisk – był w latach 1623-1638 skarbnikiem.
Wojciech, żonaty z Zofią z Okuniów, 1637.
Wojciech, syn Wojciecha – zeznał w roku 1658 wraz z żoną Wiktorią z Karczewskich, córką Władysława zapis dożywocia.
Wojciech, syn Piotra – zeznał w roku 1659 z żoną Elżbietą z Oborskich primo voto Maciejową Szczepkowską zapis dożywocia.
Elekcję króla Władysława IV (1632) podpisało 68 wyborców z Ziemi liwskiej, a wśród nich sześciu Broszkowskich: Aleksander, Jan i Jan II oraz Maciej z Nowaków – skarbnik oraz Wojciech i Wojciech II.
Elekcję króla Michała w roku 1669 podpisał Bartłomiej Broszkowski – ale z ziemią Warszawską. Wydaje się, że to syn Kacpra, choć w tym momencie musi być już dosyć sędziwy.
Dokumenty odnotowują jeszcze dominikanina Andrzeja Broszkowskiego (1631) – kiedy to 17 czerwca 1631 roku rada prowincji wschodniej zakonu dominikanów zatwierdziła jego wybór, jako subprzeora lubelskiego, na przeora w Brześciu nad Bugiem, a wkrótce – 29 września 1631 – rada prowincji nie zatwierdziła jego wyboru, jako przeora brzeskiego, na przeorstwo w Łańcucie: propter certas rationes per offm expositas (ze względu na pewne racje wynikłe z zajmowanego urzędu).
W dobie wojen napoleońskich spotykamy innego Andrzeja – podpułkownika artylerii konnej i oficera piątego korpusu armii Księstwa Warszawskiego, który zginął w bitwie pod Małojarosławcem w roku 1812, w czasie kampanii rosyjskiej.
Z innych źródeł dokumentujących epokę napoleońską wiadomo, że Stanisław Broszkowski, ur. w 1777, wstąpił w 1798 do Legii Nadwiślańskiej. Jako kapitan dowodził 3 kompanią fizylierów 2 batalionu 1 pułku. Odznaczony (26.11.1810) krzyżem kawalerskim Virtuti Militari. Uczestnik kampanii rosyjskiej, ranny 28.11.1812 roku nad Berezyną. Awansowany na majora. Ze względu na stan zdrowia, w lipcu 1813, skierowany do zakładu w Sedanie we Francji. Nie wiadomo kiedy wrócił do Polski, ale zmarł w kraju i został pochowany na cmentarzu katolickim w Kaliszu. Na jego grobie postawiono kilkumetrowej wysokości obelisk z napisem: Stanisław Broszkowski, Major Woysk Polskich, Zmarł d: 13 Lut. 1827, żył lat 49. Obelisk, który przylegając do muru cmentarnego, góruje nad nim tak, że widać go nawet od strony ulicy biegnącej wzdłuż cmentarza (zob. obszerny artykuł o Stanisławie Broszkowskim i Andrzeju w Wikipedii). |
